Hoogsensitiviteit en dieren gaan vaak bijzonder goed samen. Veel HSP’s hebben een trouwe vriend aan hun huisdier. En wanneer deze overlijdt voelt de rouw om deze metgezel vaak intens. Natascha Kayser is HSP-coach en gespecialiseerd in verlies en rouw. Zij legt je in dit artikel uit waarom HSP vaak zo’n sterke band hebben met dieren en wat de impact is van het rouwen om een huisdier.
Rouwen om een huisdier
Iedereen die ooit van een dier heeft gehouden, weet hoe hecht die band kan zijn. Een dier, of het nu een hond, kat, konijn, cavia, parkiet of paard is, is onderdeel van je leven. Het rouwproces bij het verlies van een huisdier is daarom niet anders dan bij het verlies van een mens. Soms is het zelfs nog heftiger.
Een vriendin vertelde onlangs, nadat een van haar drie honden was overleden, dat haar man daar meer last van had dan van de dood van zijn ouders. “Die hond was zijn schaduw en hij die van haar. De leegte die zij achterlaat is zo groot, die kan zelfs niet worden ingevuld door de andere twee honden.”
Psycholoog Nienke Endenburg deed aan de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht onderzoek naar de relatie tussen mens en dier en is gespecialiseerd in rouw na het overlijden van een huisdier. “In Nederland rouwen mensen gemiddeld 8,5 maand om hun hond of kat”, zegt zij. “Hoe sterker de band met het dier was, hoe langer het rouwproces duurt. Als zo’n dier overlijdt, is het alsof een deel van het gezin of van jezelf wegvalt.”
De band tussen mens en dier
Rouw is de prijs die we betalen voor liefde
Rouwen om een huisdier is soms wel lastig bespreekbaar. Voor een overleden dier houden we nauwelijks dezelfde rituelen als voor een menselijke dierbare, wat jammer is en een gemiste kans in de verwerking, omdat goed afscheid nemen en rouwen super belangrijk is. Rouw is immers de achterkant van hechting, de prijs die we betalen voor liefde. Dan doet het er niet veel toe wie of wat het is, het gaat om de hechting. Het is dan ook niet raar om hulp van een rouw- of verliescoach in te schakelen als je een huisdier verliest waaraan je zo gehecht was.
Voor mensen die nooit een band met een dier hebben gehad, is dat misschien moeilijk te begrijpen. Daardoor wordt rouwen om een huisdier vaak onderschat. Onterecht. Een cliënt had die ervaring na het overlijden van haar hondje. “Ik ben maandenlang compleet van slag geweest. Veel meer dan toen mijn moeder overleed. Toen had iedereen alle begrip en medeleven, maar het verdriet om mijn hondje begrepen ze niet. Ik moest maar snel een ander hondje nemen. Denk je eens in dat ze dat zouden zeggen als er een mens overlijdt: neem maar snel een nieuwe….”
De opmerking is zo ongepast en kwetsend dat het de titel is geworden van een boek dat journalist Antoinnette Scheulderman schreef naar aanleiding van het overlijden van haar hondje Bubbels. In dat boek praten ook andere Bekende Nederlanders over de rouw om hun huisdier. Een ander boek over het verlies van een huisdier – kater Tim in dit geval – is van Vilan van Loo, die zes weken na de dood van Tim een andere kat uit het asiel haalde, Bertje.
💡 Lees ook: Waarom rouw bij HSP zo hard binnenkomt
Een huisdier is onderdeel van het gezin
Een paard, hond, kat, cavia, konijn of parkiet is geen apparaat dat zomaar te vervangen is. Een huisdier is onderdeel van het gezin en bepaalt in veel gevallen het dagritme. Vroeger hadden we thuis een cavia. De eerste die ’s ochtends beneden kwam deed het hok open, de laatste die naar boven ging zette het beestje weer in haar hok. Ze scharrelde de hele dag rond, viel op schoot in slaap, vrat zich een weg door een krop sla die per ongeluk niet meteen in de koelkast was gelegd en begon luidkeels te piepen als ze de auto de hoek om hoorde komen (nog voordat wij het in het gaten hadden).
De cavia maakte zo onderdeel uit van het gezin, dat mijn toch bijzonder plichtsgetrouwe vader twee keer uit een vergadering is gestapt om naar huis te komen: één keer toen de cavia kwijt was (ze lag lekker te slapen in een kast) en de tweede keer toen ze was overleden. Ik heb mijn vader niet vaak zien huilen, maar om die cavia heeft hij echt gejankt. Er is overigens nooit een andere cavia gekomen.
Een secure base - veilige basis
Als onderdeel van het gezin is een huisdier voor veel mensen een zogenoemde secure base. Een secure base (‘veilige basis’) is een persoon, plaats, doel of object dat een gevoel van bescherming, veiligheid en zorg verschaft en een bron is van inspiratie en energie. Wat hierbij van belang is, is vertrouwen en veiligheid. En juist dat is wat een huisdier ons biedt: het is onvoorwaardelijk, van een dier wéét je dat je niet belazerd wordt, een dier liegt niet, een dier is er altijd voor je, zal je altijd beschermen als dat nodig is.
Het is dus niet raar om verdriet te hebben om een dier als dat er niet meer is. Je hebt er een band mee opgebouwd, hebt ervoor gezorgd, mee geknuffeld, gespeeld, gepraat, geslapen. Vaak is je huisdier het eerste wat je ’s ochtends en het laatste wat je ’s avonds ziet. En andersom ook: een dier is vaak jarenlang bij je, soms zijn hele leven, rechtstreeks bij zijn moeder vandaan. Vanaf dat moment ben jij voor dat dier de belangrijkste hechtingsfiguur, zijn mens, de veilige basis. Hij is van jou afhankelijk.
Voor mij was mijn kat Zeus zo’n secure base. Letterlijk, want hij was zestien jaar lang de stabiele factor in mijn leven. Wat er ook allemaal gebeurde, hij was er altijd. Een heel communicatieve en sensitieve kat bovendien. Toen hij overleed, was ik ontroostbaar en kapot van verdriet. Dat heeft maanden geduurd. We zijn inmiddels bijna veertien jaar verder, en ik heb twee schatten van katten, maar Zeus komt nog vaak in mijn gedachten voorbij. Hij is onvergetelijk en onvervangbaar.
Hoogsensitiviteit en dieren
De hechting van HSP aan gezelschapsdieren is vaak nog dieper dan gemiddeld. Met enige kennis van het hoogsensitieve brein is die hechte band begrijpelijk. Het belangrijkste kenmerk van hoogsensitiviteit is dat HSP meer (gedetailleerde) prikkels waarnemen en die actiever en diepgaander verwerken.
De actieve spiegelneuronen en insula – beiden onderdeel van het limbisch systeem of zoogdierenbrein – van HSP pikken dus niet alleen de signalen en lichaamstaal van andere mensen beter op, maar ook van dieren. Daardoor lijken HSP beter in staat om dieren te ‘lezen’ en aan te voelen. Zo werkt het ook tussen baby’s en hun moeder en die connectie is wat zorgt voor gezonde hechting.
Signalen opvangen en uitzenden
Het werkt ook de andere kant op, want dieren hebben – in tegenstelling tot mensen – niet de beschikking over taal om woorden te geven aan hun emoties en behoeftes. Ze kunnen het niet vertellen wanneer ze honger hebben, willen spelen of kroelen, of ze blij zijn, bang of verdrietig. Ze zijn dus afhankelijk van de signalen die ze opvangen en uitzenden om contact te maken, aan te geven wat ze willen en hoe ze zich voelen.
Een kat weet precies op welk geluidje of beweging het baasje reageert als ze honger heeft, een hond weet precies wat hij moet doen om een knuffel te krijgen of als hij naar buiten wil. Wist je trouwens dat katten alleen miauwen bij mensen, als communicatiemiddel? Onderling doen ze dat niet. Huisdieren lezen ‘hun’ mens dus ook – het ene dier is wat sensitiever dan het andere; dat verschilt niet zoveel van mensen – en onderzoek bevestigt dat. Honden en katten zullen in veel gevallen eerst afstemmen hoe hun mens reageert in een nieuwe situatie (Is het veilig? Vindt baasje het goed?) en voordat ze iets doen wat ze eng vinden.
Hoogsensitiviteit komt ook onder meer dan 100 hogere diersoorten voor. Het kan dus heel goed zijn dat jouw hond of kat ook hoogsensitief is.
Meer verbinding
Doordat ze zo gewend zijn elkaar te lezen, ziet een dier ook de emoties van de mensen die het dichtste bij hem staan. Zoals zij voor ons een secure base zijn, zijn wij dat voor hen. Is zijn mens verdrietig, dan zal een dier naar alle waarschijnlijkheid komen troosten, want dat is de universele ‘uitnodiging’ van verdriet.
Dat contact is van levensbelang en HSP zijn feilloos in staat die signalen op te pikken. Voor een huisdier zijn de baasjes de veilige basis, die voor hen zorgt en waar ze dus contact mee maken en zich op richten. Het is tweerichtingsverkeer. Wat daarbij ook meespeelt zijn de doorgaans goed ontwikkelde empathie en inlevingsvermogen van HSP. Ook dat versterkt de band. Er is dus daadwerkelijk méér verbinding.
Een huisdier is stressverlagend voor HSP
Los daarvan is een huisdier een goede ontstresser, wat belangrijk is voor HSP. Door te knuffelen met je huisdier en hem te aaien maak je namelijk het hormoon oxytocine aan. Dit verlaagt het gehalte aan stresshormoon cortisol in het bloed, waardoor je je meer ontspannen voelt en minder stress ervaart.
De amygdala – het hersengebiedje dat aanslaat op stress en gevaar – wordt daardoor gekalmeerd. Ook positieve prikkels komen bij HSP meer binnen en zorgen zo voor een gezond evenwicht. En voor je paard, hond, kat of cavia geldt hetzelfde: die heeft ook baat bij knuffelen, aandacht en het gevoel van geborgenheid. Kortom, hoogsensitiviteit en dieren hebben op allerlei fronten een goede invloed op elkaar.
Dieren rouwen ook
Overigens kunnen dieren ook rouwen. Dieren hechten zich en hebben emoties en gevoelens, dus ook verdriet. Ze kunnen dat ook uiten, zij het niet met woorden. Barbara J. King, (emerita) hoogleraar antropologie aan de Universiteit van William & Mary, onderzocht hoe dieren reageren op de dood en stelt dat veel dieren, waaronder honden en katten, de pijn voelen van het verlies van een geliefde. Dat kan een ander dier zijn waaraan ze zijn gehecht – een familielid of maatje – maar ook een dierbaar mens. Er zijn verhalen bekend van dieren die weken – en soms jaren – op het graf van hun overleden baasje waken.
Nederlandse ondertiteling is beschikbaar in deze video:
- Start de video
- Klik op het tandwieltje rechtsonder
- Selecteer ondertiteling -> Nederlands
Als een huisdier overlijdt en er andere dieren nabestaan, dan is de kans groot dat die ook rouwen, net als het baasje. Wees daarom voorzichtig met een nieuw huisdier. Niet alleen voor jezelf, ook voor het maatje dat achterblijft. Net als mensen hebben ook dieren de tijd nodig om te rouwen. Hoe lang dat duurt en wanneer het tijd is voor een nieuw welkom, verschilt per situatie.
Boekentips
Tot slot heeft Natascha nog een aantal boekentips over de thema’s rouw, hoogsensitiviteit en dieren:
Natascha Kayser coacht bij rouw en verlies, en stress en burn-out, met bijzondere aandacht voor hoogsensitiviteit. Haar praktijk Gevoelig verlies is gevestigd in Breda. Kijk voor meer informatie op gevoeligverlies.nl. Je kunt haar ook volgen op Facebook, Instagram en Pinterest voor handige tips en informatie rondom rouw en verlies.
Bewaar voor later op Pinterest:
