De klap van het verlies van iets of iemand dat je dierbaar is, komt hard aan en kan je hele leven op zijn kop zetten. Bij HSP – mensen die hoogsensitief zijn – kan zo’n rouwproces nog zwaarder zijn. Er zijn vanuit de huidige kennis over hoogsensitiviteit, stress en rouw verschillende redenen die erop wijzen dat rouw bij HSP nog harder binnenkomt dan bij andere mensen. Rouw- en verliescoach Natascha Kayser ziet die aanwijzingen in de praktijk keer op keer bevestigd en legt uit hoe dit zit.
De grotere hoeveelheid prikkels en de diepgaande verwerking daarvan
De belangrijkste kenmerken van hoogsensitiviteit zijn de grotere hoeveelheid prikkels die binnenkomen en de diepgaande verwerking daarvan. Een groot verlies is een extreme stress-situatie, omdat het alles op zijn kop zet, en waarbij het brein heel veel externe maar ook interne prikkels, zoals hevige emoties, moet verwerken. Dat gebeurt bij iedereen en door de hevige emoties en de stress-reactie ontstaat bij iedereen overprikkeling. Door hun gevoeligheid voor die prikkels is de emmer bij HSP sneller vol dan bij niet-HSP en kost het meer tijd om de emmer ook weer leeg te laten lopen – terwijl er ondertussen steeds weer prikkels bij komen die verwerkt dienen te worden.
Afwijzingsgevoeligheid
Door de diepgaandere verwerking geven HSP bovendien meer gewicht aan negatieve gebeurtenissen, volgens de Rejection Sensitivity Theory (RST) van de Amerikaanse psychotherapeut Elaine Aron. Afwijzing (rejection) is hierbij het centrale begrip. Een verlies, of dat nu een overlijden van een dierbare is of een scheiding of het verlies van een baan, is een ultieme vorm van afwijzing. Voor het brein maakt het geen verschil of dat werkelijk zo is of dat het alleen maar zo voelt. Vrijwel iedereen heeft in een rouwproces wel eens het gevoel van afwijzing, met intense woede en teleurstelling (“hoe kan hij/zij er nu zomaar tussenuit knijpen en me in de steek laten?!”) maar voor HSP is dat dus volgens Aron sterker dan bij anderen.
HSP hebben doorgaans ook nog een groot rechtvaardigheidsgevoel, dat in een rouwproces op eenzelfde manier wordt getriggerd: “het is niet eerlijk dat hij/zij er niet meer is, dat ik zonder hem/haar verder moet, dit hoort niet, dit mag niet”. Het kan zulke grote existentiële vragen oproepen, dat een depressie op de loer ligt.
Oude wonden
Uit onderzoek naar het geheugen (Ramirez et al) blijkt bovendien dat iets wat grote impact heeft – en HSP geven dus al meer gewicht aan negatieve gebeurtenissen – als het ware in ons brein wordt ‘gekrast’. Bij HSP lijken die krassen dieper en gedetailleerder te zijn: ze herinneren zich die gebeurtenis scherper. Dat heeft te maken met de activiteit van bepaalde hersengebieden (daarover later meer). Herinneringen aan oud verlies worden bij ieder nieuw verlies opnieuw getriggerd. In de praktijk zien we dat juist bij HSP oude pijn (verliezen, trauma, negatieve ervaringen) opnieuw de kop opsteekt bij een nieuwe wond. Tijd heelt die wonden niet. Dat moet je zelf doen. Samen met een coach kijken naar wat het verlies met jou doet, kan dus van cruciaal belang zijn.
Emoties nemen de overhand
Een derde kenmerk van HSP is wat Elaine Aron de ‘emotionele intensiteit’ noemt: hoogsensitieve personen hebben over het algemeen intensere emotionele reacties. Bij een ingrijpend verlies komen tal van emoties los: boosheid, verdriet, angst, opluchting, schuldgevoel. Op de meest onmogelijke momenten kunnen (hevige) emoties je overvallen. Dat is een normale stressreactie van het brein.
De Vlaamse hsp- en stressdeskundige Elke van Hoof spreekt in haar boek ‘Hoogsensitief’ over het kip-zonder-kop-fenomeen: als het stressbrein de regie overneemt, gaan je emoties met je op de loop en ben je niet meer in staat de dingen te doen die de prefrontale cortex doorgaans wel zo goed kan. Je rationele brein – helder nadenken – doet even niet meer mee.
Het kip-zonder-kop-fenomeen overkomt iedereen bij een ingrijpend verlies, maar HSP zijn hier door hun gevoeligheid voor overprikkeling en kwetsbaarheid voor stress-gerelateerde problemen veel vatbaarder voor. Bij HSP is zodoende het risico veel hoger dat ze blijven hangen in de emotie. Emoties aanvaarden en doorleven is een belangrijke rouwtaak, erin blijven hangen is niet gezond. Dat kan leiden tot gestagneerde rouw.
Redeneer je emoties niet weg
Een andere neiging – en een overlevingsstrategie – van veel HSP is om emoties ‘weg te redeneren’ en te vluchten in hun hoofd, in werk of andere afleidingsvormen, omdat het te veel of te heftig is. Ook dat is niet gezond. Bij een ingrijpend verlies kunnen emoties zo heftig zijn dat ze er niet uit kunnen. Je brein beschermt je dan door in de overlevingsmodus ‘verdoving’ te gaan. Geeft niet, het komt vanzelf wel een keer, als je brein uit de overlevingsmodus komt en je eraan toe bent. Ontspanningsoefeningen, massage, en bewegen kunnen helpen als je in zo’n verdoving zit.
Vroeg of laat word je er toch een keer mee geconfronteerd en dat is ook de bedoeling. Emoties hebben namelijk een signaalfunctie: ze willen gezien en gehoord worden. Ze wegstoppen, ontkennen of ‘een plekje geven’ maakt niet dat ze vanzelf verdwijnen. Je zult ermee aan de slag moeten en je eigen plek opnieuw uitvinden en vormgeven. Goede begeleiding kan je helpen te leren omgaan met rouw en de bijbehorende emoties.
Het grote inlevingsvermogen van HSP
Uit hersenonderzoek (van onder andere Bianca Acevedo in samenwerking met Elaine en Art Aron) is gebleken dat bij HSP bepaalde hersengebieden meer oplichten en actiever zijn bij zowel negatieve als positieve stimuli. Het betreft dan vooral de insula en spiegelneuronen. De insula hebben te maken met onder meer de verwerking van prikkels en emoties, spiegelneuronen hebben een functie in inlevingsvermogen en empathie.
HSP voelen de emoties van anderen (en van zichzelf) beter en heftiger aan dan niet-HSP. Dat maakt niet alleen dat ze doorgaans empathischer zijn, maar ook dat vaak niet goed duidelijk is wat van hen is en wat van een ander. Naast hun eigen emoties hebben HSP dus de neiging ook de emoties van anderen erbij te nemen. Die eigenschap maakt ook dat ze doorgaans erg op anderen gericht zijn en zichzelf wegcijferen. Dat is een prachtige eigenschap, maar niet als dat betekent dat je je eigen rouw op het tweede plan zet. Je kunt immers het verdriet en de pijn van een ander niet dragen. Je eigen rouw is trouwens al zwaar genoeg. Het geldt natuurlijk ook andersom: een ander kan jouw last niet dragen. Voel je daarom niet afgewezen als een ander er even niet voor jou kan zijn en besef dat diegene óók zijn of haar rouwproces heeft.
Zelfzorg is heel belangrijk in een rouwproces, juist als je hoogsensitief bent, maar voor veel HSP is dat moeilijk.
Elk rouwproces is anders
Geen rouwproces is hetzelfde. Iedereen ervaart en verwerkt een verlies anders: op een andere manier en in een ander tempo. De relatie tot het verlies is ook voor iedereen anders: het overlijden van je moeder is anders voor jou dan voor je vader, voor je tante, voor je broer, voor je kind, voor je partner, voor haar beste vriendin. Het is dezelfde persoon, maar voor iedereen met een andere rol en betekenis, en dus een ander soort verlies. Dat kan betekenen dat relaties onder druk kunnen komen te staan, omdat mensen in verschillende fases zitten, zich verschillend uiten, verschillende dingen belangrijk vinden. Weten hoe rouw ongeveer in elkaar zit, en begrijpen waar je zelf zit en wat van jou is en wat van de ander, kan enorm veel verschil maken.
Zelfzorg is heel belangrijk in een rouwproces, juist als je hoogsensitief bent, maar voor veel HSP is dat moeilijk. Verlies jezelf niet uit het oog en schakel hulp van een coach in als je niet weet hoe je dat moet doen. Pas als je goed voor jezelf kunt zorgen, kun je er zijn voor een ander.
Natascha Kayser coacht bij rouw en verlies, en stress en burn-out, met bijzondere aandacht voor hoogsensitiviteit. Haar praktijk Gevoelig verlies is gevestigd in Breda. Kijk voor meer informatie op mpresscoaching.nl. Je kunt haar ook volgen op Facebook, Instagram en Pinterest voor handige tips en informatie rondom rouw en verlies.
Bewaar voor later op Pinterest:
3 Reacties
Ik lees niks over “levend rouw”. Hier bedoel ik mee een kind krijgen met een beperking/handicap. Dagelijks kom je in contact met het stukje rouw. Wordt vaak weinig aandacht aan besteed. Maar valt wel degelijk onder rouw. Mooi geschreven artikel. Herken er veel in!!
Hoi Marijke,
Ik kan mij dat helemaal voorstellen, levend rouw.
Het lijkt mij heel moeilijk, de confrontatie iedere dag, geen rust krijgen, niemand begrijpt je of vindt dat het na een bepaalde tijd maar eens over moet zijn, helaas werkt het zo niet.
Veel sterkte, ik begrijp het wel tenminste en lijkt mij heel ‘zwaar’.
Mooi artikel! Heel herkenbaar voor mij. Ik worstel al een tijd met het rouw proces en mijn geloof. En wie ik ben zonder mijn kinderen en man?