Een aantal kenmerken van hoogsensitiviteit, ADHD en ADD lijken op elkaar. Is dit dan niet gewoon hetzelfde? Die vraag krijg ik wel vaker en in dit artikel over hoogsensitiviteit versus ADHD en ADD ga ik hier verder op in. Ook ga ik in op ADHD versus hoogbegaafdheid, want ook hier zijn gelijkenissen in gedrag waardoor soms verwarring ontstaat.
Wat is ADHD (& ADD)
ADHD is een afkorting van attention deficit hyperactivity disorder, waarbij bij de variant ADD de h van hyperactiviteit niet aan de orde is. De DSM-5 (het diagnostisch en statistisch handboek van psychiatrische aandoeningen) beschrijft ADHD als een neurobiologische ontwikkelingsstoornis met beperkingen op het vlak van aandacht, desorganisatie en hyperactiviteit/impulsiviteit. Kenmerkend bij ADHD is een patroon van onoplettendheid. Mensen met ADHD dwalen regelmatig af van een taak, hebben moeite om hun aandacht ergens bij te houden en werken vaak ongestructureerd. Dit kan voor allerlei problemen zorgen thuis en op het werk.
Overigens is er bij het gemak waarmee deze diagnose bij ‘druk en onoplettend gedrag’ soms aan de hand van één of enkele vragenlijsten gesteld wordt, een kanttekening te plaatsen. De gedragingen kunnen namelijk ook voortkomen uit andere oorzaken. Zoals bijvoorbeeld:
- Moeilijke omstandigheden in de thuissituatie.
- Depressie, angst- en leerstoornissen.
- Trauma’s met grote T en langdurige met kleine t.
- Onderpresteren (bijvoorbeeld bij een bovengemiddelde intelligentie).
- Fysieke oorzaken zoals een hersenschudding, problemen in de informatieverwerking, vermoeidheid door slaapstoornissen of eetproblematiek.
Wat is hoogsensitiviteit?
De karaktereigenschap hoogsensitiviteit kenmerkt zich door een grote opmerkzaamheid en een diepgaande verwerking van de prikkels die vanuit die opmerkzaamheid ervaren worden. Er gaan namelijk meer breingebieden aan bij dit proces. Dit kunnen zowel externe prikkels als interne prikkels zijn.
Wanneer je hoogsensitief bent, betekent het dat je in bepaalde situaties, zoals nieuwe omstandigheden vrij veel aan het processen bent. Dit kan een aantal gevolgen hebben zoals de alom bekende overprikkeling en besluiteloosheid wanneer je de (on)mogelijkheden blijft overwegen, maar ook empathie, betrokkenheid, verantwoordelijkheidsgevoel en verbinding.
💡 Lees ook: Verbinding maken met anderen als HSP
Hyperactiviteit versus hoogsensitiviteit
Hyperactiviteit is een van de hoofdkenmerken bij ADHD. Hoogsensitieve mensen kunnen ook hyperactief (druk en onrustig) gedrag vertonen. In de psychologie wordt in dat geval gesproken van reactief gedrag. Bijvoorbeeld tijdens overprikkeling, maar ook onderprikkeling kan resulteren in reactief gedrag.
Het verschil is dat dit bij hoogsensitieve mensen alleen op die specifieke momenten plaatsvindt en dus weer verdwijnt. Bovendien gaat dit met voldoende me-time of juist voldoende stimulans weer over, het is dus niet continu. De hyperactiviteit van een ADHD’er is vrijwel constant aanwezig in fysieke beweeglijkheid of een gevoel van onrust.
Overprikkeling en onderprikkeling
Elk brein heeft een optimale hoeveelheid prikkels: ga je daaroverheen dan kun je overprikkeld raken. Komt er te weinig binnen dan heb je te maken met onderprikkeling. Voor veel HSP’s is door de opmerkzaamheid en verwerking in het brein sneller een vol hoofd bereikt en daardoor is er een grotere vatbaarheid voor overprikkeling. Voor HSP’s die te weinig (leuke) stimulans ervaren doordat ze zich teveel terug trekken, de HSS (high sensation seeker) variant of bijvoorbeeld HSP’s die naast hoogsensitief ook hoogbegaafd zijn, ligt onderprikkeling op de loer. Dit kan een gevoel van onrust geven en uiteindelijk leiden tot een bore-out.
Hoogsensitiviteit versus ADHD, de verschillen
Gelet op bovenstaande zijn er een aantal duidelijke verschillen tussen hoogsensitiviteit en ADHD:
- ADHD wordt als stoornis beschreven in de DSM-5. Hoogsensitiviteit is geen stoornis, maar een karaktereigenschap waarvan het bestaan bewezen is door middel van wetenschappelijk onderzoek.
- AD(H)D’ers zijn vaak afgeleid. HSP’s alleen onder bepaalde omstandigheden (zoals overprikkeling).
- ADHD’ers zijn constant hyperactief of ervaren een gevoel van onrust. HSP’s alleen onder (soms langdurige) stressvolle omstandigheden en/of te weinig hersteltijd.
- HSP’s hebben niet direct problemen met hun planning, al kunnen ze door hun zorgvuldigheid & verantwoordelijkheidsgevoel geregeld uitlopen in de tijd. Er zit wel structuur in, terwijl AD(H)D’ers in hun planning en deadlines kunnen vastlopen.
- Impulsiviteit is een ander kenmerk van ADHD dat bijna haaks staat op het goed doordenken vanuit de diepgaande verwerking bij hoogsensitiviteit. Hierdoor staat er in eerste instantie eerder een rem op het handelen bij HSP’s. Er zijn ook HSP’s die impulsiever reageren, maar dit gebeurt dan vaak onder omstandigheden van een fijn vooruitzicht of de onrust van een veranderende (nieuwe) omgeving. Bij HSP’s is het dus goed terug te brengen naar de situatie, waar impulsiviteit bij AD(H)D juist op elk moment kan voorkomen.
💡 Lees ook: Hoogsensitieve mannen
ADHD versus hoogbegaafdheid
James T. Webb schrijft in zijn boek Misdiagnose en dubbeldiagnose bij hoogbegaafdheid dat uit onderzoek blijkt dat ADHD maar in beperkte mate voorkomt. Toch is dit een wijdverspreide diagnose waardoor de vraag rijst of deze altijd juist gesteld wordt. Er kunnen namelijk ook andere oorzaken aan ‘ADHD’ gedrag ten grondslag liggen. Zoals bijvoorbeeld een hoge intelligentie. Ik benoem hieronder een aantal punten van ADHD versus hoogbegaafdheid.
Onoplettendheid bij hoogbegaafdheid
De onoplettendheid bijvoorbeeld, wordt ook bij hoogbegaafde kinderen gezien wanneer er te weinig stimulatie in de lesstof aanwezig is. De wijze waarop het wordt aangeboden en het tempo waarin het behandeld wordt sluiten daarbij vaak niet aan. Een ander punt kan zijn dat de lesstof of het huiswerk niet relevant lijken (‘wat is het nut hiervan?’ ‘Heb ik dat ooit ergens voor nodig dan?’) of gewoon simpelweg niet aansluit bij de interessegebieden.
Opstandig gedrag
Het moeilijk hebben met het opvolgen van regels wordt ook regelmatig in verband gebracht met ADHD, terwijl ook hoogbegaafde kinderen hier al jong moeite mee hebben en dat daarbij ook vrij intens kenbaar kunnen maken. Dit kan vervolgens leiden tot een machtsstrijd met ouders, leerkrachten en leeftijdsgenoten. Dergelijk gedrag bij hoogbegaafde kinderen kan verward worden met de oppositional defiant disorder (ODD – vertaald: oppositioneel opstandig gedrag).
Psychomotorische overprikkelbaarheid bij hoogbegaafdheid
De term psychomotorische overprikkelbaarheid komt uit de De Theorie van Positieve Desintegratie van de Poolse psychiater Dabrowski. Een overprikkelbaarheid betekent vanuit deze theorie een kenmerk uit het centrale zenuwstelsel met een verhoogde gevoeligheid voor en verhoogde respons op prikkels. Een belangrijk deel van ‘druk gedrag’ bij hoogbegaafden komt voort uit de psychomotorische overprikkelbaarheid.
Dat wil zeggen dat er dan sprake is van een grote hoeveelheid energie. Je merkt dit bijvoorbeeld aan veel en snel praten, beweeglijkheid en de behoefte aan actievere sporten. Wanneer er een sterke emotie aanwezig is, kan dit leiden tot geagiteerd reageren, je niet meer kunnen inhouden en door anderen heen gaan praten, anderen onder druk zetten (‘schiet eens op’, ‘je moet gewoon even zus en zo’) en een hoge mate van irritatie. Zowel overprikkeling (too much) als onderprikkeling ( je veelheid aan energie op allerlei levels niet voldoende kwijt kunnen), kan leiden tot druk gedrag.
Hoogsensitiviteit, ADHD en hoogbegaafdheid
Kortom, het kan een behoorlijke puzzel zijn om uit te zoeken wat nu waar bij hoort. Bovendien zegt psychologe en HSP professional Séverine van de Voorde, kan het één het ander ook maskeren. Ik sprak haar naar aanleiding van haar toegankelijke boek Wijzer in ontwikkelingsstoornissen, waarin ze ook ingaat op de comorbiditeit (oftewel de combinatie) van hoogsensitiviteit en/of hoogbegaafdheid met ontwikkelingsstoornissen als ADHD, ASS en andere stoornissen.
Zo geeft ze aan dat de combinatie ADHD (impulsiviteit) en hoogsensitiviteit (rem) bijvoorbeeld het effect kan geven dat de gas en de rem tegelijkertijd ingedrukt worden. Dit kan aardig wat energie kosten. In haar boek kun je hier meer over lezen.
Boeken voor meer informatie:
Hoogsensitief – Elke van Hoof
Wat is hoogsensitiviteit en wat is het niet? Hoe zit het met hoogsensitiviteit versus ADHD. En hoe zit het met de comorbiditeit met andere stoornissen? Elke van Hoof left dit in haar boek duidelijk uit.
Wijzer in ontwikkelingsstoornissen – Séverine van de Voorde
Wijzer in ontwikkelingsstoornissen biedt een handig overzicht van de (neurobiologische) ontwikkelingsstoornissen volgens de indeling en criteria van de recente DSM-5.
Misdiagnose en dubbeldiagnose bij hoogbegaafdheid – James T. Webb
Onze slimste, meest creatieve kinderen en volwassenen worden vaak over het hoofd gezien, verkeerd begrepen en onjuist gediagnosticeerd met een diagnose als ADHD, OCD, ODD of autisme.
Bewaar voor later op Pinterest:
Nog geen reacties. Reageer hieronder!